Zakład Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o.
68-200 Żary, ul. Bohaterów Getta 9–11
tel. 68 479 46 10, fax 68 479 46 12
e-mail: zwikzary@zwikzary.pl
ZWiK Sp. z o.o. w Żarach zajmuje się zarówno zaopatrzeniem mieszkańców w wodę, jak i odbiorem oraz odprowadzaniem ścieków. Przedsiębiorstwo funkcjonuje jako zakład użyteczności publicznej, którego w całości właścicielem jest miasto Żary. Ponadto firma realizuje zadania inwestycyjne w zakresie poprawy gospodarki wodno-ściekowej miasta.
Spojrzenie w przeszłość
Początki osadnictwa na ziemi żarskiej sięgają czasów prehistorycznych. Nazwa „Zara” (odnosząca się najprawdopodobniej do niewielkiego, niezależnego plemienia słowiańskiego) pojawia się po raz pierwszy w 1007 roku w kronice Thietmara. W owym czasie za panowania Bolesława Chrobrego, ziemia żarska wraz z Łużycami została przyłączona do Polski. Miasto lokowano na prawie magdeburskim ok. 1260 roku. Objęło ono swym zasięgiem trzy ośrodki: osadę targową przy „trakcie solnym” z Lipska do Wrocławia, gród wzniesiony pośród bagien (na terenie późniejszego zamku) i osadę franciszkańską, powstałą w 1274 roku. Burzliwa historia ziem pogranicza śląsko-łużyckiego sprawiła, że Żary nader często zmieniały przynależność państwową. Nad miastem zwierzchnictwo obejmowali: Piastowie śląscy (do 1364 roku), królowie czescy (do 1635 roku), elektorowie sascy (do 1815 roku) oraz władcy Prus. Właścicielami Żar byli przedstawiciele możnych rodów: Dewinów, Bibersteinów i Promnitzów, których rezydencje stoją do dziś na wzgórzu zamkowym. Przez kilka stuleci Żary były ośrodkiem wolnego państwa stanowego. Ich mieszkańcy bogacili się na handlu i rzemiośle. Już w XIV wieku w mieście istniały cechy sukienników, płócienników, piwowarów, szewców oraz farbiarzy. W XIX wieku miejscowość stała się prężnym ośrodkiem przemysłowym. Szczególną rolę odgrywały zakłady włókiennicze, w których pracowało 50% wszystkich zatrudnionych w przemyśle. W czasie II wojny światowej Niemcy przenieśli do Żar oddział zakładów lotniczych Focke-Wulf. W kwietniu 1944 roku, po alianckim nalocie, legła w gruzach część zabudowy starego miasta. W lutym 1945 roku do Żar wkroczyły wojska Armii Czerwonej, a na mocy traktatu poczdamskiego miasto powróciło do Polski.
Gospodarka wodociągowa Miasto Żary zaopatrywane jest w wodę poprzez sieć wodociągową o długości ok. 175,9 km. Ma ona układ mieszany, pierścieniowo-rozgałęzieniowy i dostarcza wodę niemal wszystkim mieszkańcom miasta. System gwarantuje zaspokojenie aktualnego i przewidywanego popytu na wodę do celów komunalnych i gospodarczych. W skład systemu dystrybucji wody wchodzą m.in.:
• magistrale wodociągowe z SUW 1, DN500 w kierunku południowo-zachodnim (do ul. Moniuszki), DN 600 w kierunku południowo-wschodnim (do ul. Osadników Wojskowych) oraz sieć rozdzielcza w zakresie średnic 63-315 mm, zaopatrująca odbiorców poprzez przyłącza
• rozdzielcza sieć wodociągowa w dzielnicy Kunice, obsługiwana przez SUW 3
• rozdzielcza sieć wodociągowa przy ul. Zawiszy Czarnego, obsługiwana przez SUW 6.
Obydwie sieci rozdzielcze spięte są z siecią miejską zaopatrywaną przez SUW 1, co w przypadku awarii daje możliwość pokrycia zapotrzebowania na wodę tej części miasta. Ponadto w trybie normalnej pracy sieć działa niezależnie.
Zaopatrzenie miasta Żary w wodę oparte jest na sześciu niezależnych ujęciach wód podziemnych. W północno-zachodniej części miasta zlokalizowane są m.in. ujęcia: nr 1 – w rejonie ul. Piastowskiej oraz nr 2 – przy
ul. Zgorzeleckiej. Na południowo-wschodnim obszarze, w dzielnicy Kunice, w pobliżu al. Wojska Polskiego, znajduje się ujęcie wody nr 3. W części zachodniej Żar, przy ul. Serbskiej, a także w Sieniawie Żarskiej, położone jest ujęcie nr 4. Rejon wschodni miasta, przy ul. Żagańskiej oraz ul. Zawiszy Czarnego, obfituje w dwa ujęcia wody nr 5 i 6. Eksploatowane wody pochodzą głównie z czwartorzędu (ujęcie nr 2, 3, 5 i 6) oraz trzeciorzędu (ujęcie nr 1 i 4). Obsługiwane są one przez dwie (ujęcie nr 2, 5, 6) bądź cztery studnie głębinowe (ujęcie nr 3 i 4). Wyjątkiem pozostaje pierwsze ujęcie, gdzie liczba studni głębinowych wynosi 12.
Żarska spółka jest w trakcie ustanawiania stref ochronnych dla eksploatowanych ujęć wody. We wniosku o wyznaczenie stref zaproponowano zakazy i nakazy dotyczące użytkowania gruntów oraz korzystania z wód. Do najważniejszych z nich należą m.in. zakaz rolniczego wykorzystania ścieków czy wprowadzania ścieków do wód i do ziemi. Ten drugi nie obejmuje oczyszczonych wód opadowych i roztopowych, zarówno tych które nie mogą być wprowadzane do wód oraz ziemi, jak i tych które taką zgodę, zgodnie z obowiązującymi przepisami, posiadają, a także wód popłucznych powstających w procesie produkcji wody dla Żar. Ponadto zakazem objęto: przechowywanie lub składowanie odpadów promieniotwórczych, lokalizowanie magazynów produktów ropopochodnych oraz substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska, lokalizację farm hodowli zwierząt, stosowania środków ochrony roślin (niebezpiecznych dla środowiska oraz do celów badań i rozwoju), lokalizowanie nowych ujęć wody (z wyjątkiem ujęć służących zbiorowemu zaopatrzeniu ludności w wodę), nowych cmentarzy oraz grzebania zwłok zwierzęcych oraz składowisk odpadów komunalnych, niebezpiecznych, obojętnych oraz innych niż niebezpieczne i obojętne.
W Żarach funkcjonują trzy stacje uzdatniania wody:
• SUW 1: przy ul. Piastowskiej, zaopatrywana w wodę z ujęcia nr 1, 2 i 4
• SUW 3: przy al. Wojska Polskiego, zaopatrywana w wodę z ujęcia nr 3
• SUW 6: przy ul. Zawiszy Czarnego, zaopatrywana w wodę z ujęcia nr 6.
Powyższe stacje posiadają zdolności produkcyjne, które spełniają z zapasem obecne zapotrzebowanie na wodę. Wydajności ujęć, na które zostały wydane pozwolenia wodno-prawne są dużo wyższe niż faktyczne ilości pobieranej wody. Wszystkie obiekty działają niezależnie od siebie. Ograniczenie produkcji w jednym obiekcie, nie wpływa na produktywność drugiego. Roczna produkcja wody na wszystkich urządzeniach kształtuje się na poziomie 1537m3/rok. Co istotne, jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi jest zgodna z obowiązującymi przepisami. Nieliczne przypadki przekroczenia norm są krótkotrwałe, a ich przyczyny niezwłocznie likwidowane. W związku z restrukturyzacją przemysłu oraz ciągłym wzrostem opomiarowania odbiorców indywidualnych, obserwuje się spadek zapotrzebowania na wodę.
System odprowadzania i oczyszczania ścieków
Do 2015 roku odprowadzenie ścieków sanitarnych odbywało się systemem kanalizacji rozdzielczej, w układzie grawitacyjno-tłocznym. Kanalizacja sanitarna i deszczowa w przeważającej części została wykonana przed 1945 rokiem. W okresie powojennym wybudowano nowe odcinki sieci kanalizacyjnych oraz zmodernizowano główny kolektor sanitarny, prowadzący na oczyszczalnię ścieków. Kolektory kanalizacyjne wykonane są z rur betonowych, kamionki i PCV. W 2015 roku zakończono realizację projektu pn. „Budowa i modernizacja sieci oraz urządzeń wodno-kanalizacyjnych w Aglomeracji Żary”, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. W wyniku powyższej inwestycji skanalizowano dzielnice: Kunice, Lotnisko oraz osiedle Sportowa, okolice ul. Sarniej, Dziewina i al. Wojska Polskiego, a także miejscowości gminne: Grabik i Mirostowice Dolne. Dzięki tej inwestycji powstało ponad 71 km sieci grawitacyjnej, tłocznej oraz podciśnieniowej, 34 przepompownie przydomowe, 12 tłoczni ścieków oraz 2 stacje podciśnieniowe. Obecnie w eksploatacji znajduje się ok. 162,2 km sieci kanalizacji sanitarnej o średnicach Ø 200÷1000 mm. Całość zebranych ścieków odprowadzana jest na mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków przy ul. Żurawiej w Żarach. Do kanalizacji miejskiej odprowadzane są m.in. ścieki przemysłowe z obiektów takich jak: szpitale, obiekty usługowe i zakłady przemysłowe. Na obszarach nieuzbrojonych w kanalizację sanitarną ścieki bytowo-gospodarcze transportowane są do zbiorników bezodpływowych lub przydomowych oczyszczalni ścieków.
Do podstawowych problemów związanych z eksploatacją sieci należą:
• zły stan techniczny rurociągów, spękania kolektorów kamionkowych i betonowych, przerastające korzenie, przesunięcia na złączach, odkładanie się osadów i tłuszczy
• stany awaryjne spowodowane nieprawidłowym użytkowaniem instalacji przez mieszkańców, m.in. wrzucanie do kanalizacji odpadów stałych, nawilżanych chusteczek, gruzu itp.
• nielegalne odprowadzanie wód deszczowych i drenażowych do kanalizacji sanitarnej
• nielegalne odprowadzanie ścieków sanitarnych do kanalizacji deszczowej i do gruntu
• awaryjność spowodowana wiekiem urządzeń i armatury w przepompowniach ścieków.
Ulepszenie infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej
Mając na uwadze potrzeby klientów i chęć poprawy gospodarki wodno-ściekowej, ZWiK przewiduje różne kierunki rozbudowy systemów infrastruktury technicznej. Przedsiębiorstwo, świadome możliwości technicznych i z dbałością o interes odbiorców, ma w planach wiele inwestycji, związanych z systemem zaopatrzenia w wodę. Spółka planuje m.in. budowę sieci na obszarach niezwodociągowanych: terenach powojskowych przy ul. Żagańskiej w Żarach (w tym ul. Strusia, Jaskółcza, Kukułcza), w dzielnicy Zatorze – rejonie po zachodniej stronie obwodnicy miejskiej (ul. Jesienna, Cegielniana, Turkusowa, Opalowa, Szmaragdowa), na terenach mieszkaniowych i inwestycyjnych pomiędzy ul. Leśną, św. Brata Alberta i Witosa, a także przy ul. Serbskiej w pobliżu obwodnicy, na ulicach przyległych do ciągów głównych w dzielnicy Kunice (m.in. do al. Wojska Polskiego, Pułaskiego, Okulickiego) oraz terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Ponadto żarska spółka zamierza zmodernizować, a w niektórych przypadkach rozbudować m.in.: istniejące sieci na obszarach zwodociągowanych (również związanych z przebudową ciągów komunikacyjno-drogowych), główne magistrale wodociągowe, ujęcia wody oraz technologie stacji uzdatniania wody, technologie sytemu sterowania i automatyki dla ujęć wody oraz stacji uzdatniania (w tym SUW 1), a także istniejące studnie czy obiekty zastępcze. Do przewidywanych przedsięwzięć firma zalicza także stworzenie hydraulicznego modelu sieci wodociągowej wraz z budową systemu monitoringu sieci oraz budowę lokalnych hydroforni czy pompowni w celu podnoszenia ciśnienia dla wymagających tego obszarów miasta. Głównym celem spółki pozostaje zwiększenie niezawodności działania systemu wodociągowego, a co za tym idzie utrzymanie wymaganej jakości wody pitnej. Dla zabezpieczenia przed pogorszeniem jakości ujmowanej wody, ZWiK zamierza zagospodarować strefy ochronne ujęć, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, a także odprowadzić ścieki poza granice stref ochronnych.
Ponadto w planach spółki w zakresie poprawy jakości technicznej i technologicznej sieci kanalizacyjnej, pozostają:
• budowa sieci na obszarach nieskanalizowanych, m.in.: terenach powojskowych przy ul. Żagańskiej w Żarach (w tym ul. Strusia, Jaskółcza, Kukułcza), w dzielnicy Zatorze – rejonie po zachodniej stronie obwodnicy miejskiej (ul. Jesienna, Cegielniana, Turkusowa, Opalowa, Szmaragdowa), na tzw. osiedlu Kronopolu (ul. Różana, Kalinowa, Irysowa), terenach mieszkaniowych i inwestycyjnych pomiędzy ul. Leśną, św. Brata Alberta i Witosa, ulicach przyległych do ciągów głównych w dzielnicy Kunice (m.in. do al. Wojska Polskiego, Pułaskiego, Okulickiego) oraz terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego
• modernizacja istniejących sieci na obszarach skanalizowanych, również związanych z przebudową ciągów komunikacyjno-drogowych
• rozbudowa sieci na obszarach nie w pełni skanalizowanych
• budowa nowych przepompowni wraz z kolektorami tłocznymi
• przebudowa i modernizacja istniejących przepompowni ścieków przy ul. Zawiszy Czarnego oraz Powstańców Wielkopolskich
• uporządkowanie gospodarki ściekowej poprzez likwidacje nielegalnych podłączeń wód deszczowych do sieci sanitarnej i odwrotnie
• przeciwdziałanie zagniwaniu ścieków w celu minimalizacji uciążliwości zapachowych poprzez budowę systemu napowietrzania rurociągów tłocznych oraz stosowanie środków chemicznych i biologicznych.
Szczególną uwagę ZWiK zwraca na skanalizowanie terenów położonych w obrębie stref ochronnych ujęć wody, minimalizując niebezpieczeństwo zanieczyszczenia wód podziemnych przez nieszczelne zbiorniki bezodpływowe, bądź nielegalne odprowadzanie ścieków bezpośrednio do wód lub do ziemi. Do efektywności działań żarskiego przedsiębiorstwa przyczynia się także wykwalifikowana kadra pracownicza. Spółka będąc otwarta na nowe technologie, stale podnosi jakość i bezpieczeństwo wody oraz poprawia niezawodność w ciągłości odprowadzanych ścieków.
